Een duik in de wereld van het darmmicrobioom
Een duik in de wereld van het darmmicrobioom
De belangstelling voor het darmmicrobioom groeit. In Amsterdam UMC wordt er al langere tijd onderzoek naar gedaan. Zo’n zeven jaar geleden kreeg dit onderzoek een extra impuls met de komst van het Microbiota Center Amsterdam. Wouter de Jonge, hoogleraar Experimentele Gastroenterologie, is een van de oprichters en neemt ons mee in de wereld van het darmmicrobioom. ‘Het darmmicrobioom speelt bij bijna elke ziekte een rol én je kunt het beïnvloeden.’
TEKST: RENÁTA HORENOVÁ
Onze darmen herbergen ongelofelijk veel micro-organismen, variërend van bacteriën en virussen tot schimmels. ‘Samen vormen ze het ecosysteem van onze darmen, oftewel het darmmicrobioom’, zegt Wouter de Jonge. ‘De exacte samenstelling verschilt per persoon en wordt beïnvloed door verschillende factoren, zoals ons dieet, ons huishouden en onze genen.’ Volgens De Jonge speelt het darmmicrobioom een cruciale rol in het reguleren van ons immuunsysteem en het voorkomen van ontstekingen. ‘De darmen zijn een orgaan van mond tot anus dat essentieel is voor het handhaven van onze gezondheid. Verreweg de meeste bacteriën bevinden zich overigens in de dikke darm. Circa een miljard, met een gezamenlijk gewicht van ongeveer een kwart kilo.’
Chronische ziektes
De Jonge vertelt dat het darmmicrobioom bij chronische ontstekingsziekten zoals Crohn vaak ongezond is samengesteld. ‘Ook bij patiënten met een immuungemedieerde ontstekingsziekte zoals psoriasis ziet men dikwijls dat hun darmmicrobioom minder divers is. Een divers en gezond darmmicrobioom bevat een breed scala aan bacteriën die met elkaar in balans zijn. Wanneer deze balans verstoord raakt, bijvoorbeeld door medicijngebruik, antibiotica, ontsteking of een bepaalde leefstijl, dan krijgt een aantal slechte bacteriën de overhand en dat kan bijdragen aan ontstekingsprocessen.’
Grasveld
De hoogleraar uit Amsterdam vergelijkt het darmmicrobioom ook wel met een grasveld. ‘Een mooi onbemest weiland heeft vele soorten en kleuren grassen en bloemen, omdat er een gezonde competitie is. Als je kunstmest toevoegt, krijgen de snelgroeiende soorten de overhand, wat leidt tot een eenzijdig ecosysteem. In de darmen gebeurt iets vergelijkbaars. Eenzijdige voeding, medicijngebruik of overmatig gebruik van antibiotica kunnen ervoor zorgen dat schadelijke bacteriën zoals de E. coli gaan domineren en niet meer in balans zijn met de goede bacteriën. Zo krijgen de goede bacteriën weinig kans om zich te vermenigvuldigen en bij te dragen aan de homeostase. Homeostase is een moeilijk begrip: het is het in stand houden van de balans van het ecosysteem van de darm door allerlei regelmechanismen, zodat het darmmicrobioom en het metabolisme daarvan in stand blijven en de darm niet ontregeld of ontstoken raakt.’
Lekkende darm
Naast het darmmicrobioom speelt ook de darmwand een cruciale rol in het handhaven van onze gezondheid. De darmwand vormt een barrière tegen het darmmicrobioom. Volgens De Jonge kunnen factoren als stress en lichamelijke beweging de weerbaarheid en doorlaatbaarheid van de darmwand beïnvloeden. ‘En dat geldt ook voor de aanwezigheid van een ontstekingsziekte. Bij een ontstekingsziekte als psoriasis worden er ontstekingsbevorderende eiwitten geproduceerd die de huid maar ook de darmwand meer doorlaatbaar maken. Door zo’n lekkende darmwand kunnen bacteriën die normaal gesproken onschadelijk zijn in de bloedbaan terechtkomen en een immuunreactie uitlokken. Het optimaliseren van de samenstelling van het darmmicrobioom beperkt de productie van deze eiwitten, wat helpt om die immuunreactie en dus ontstekingen te verminderen.’
De rol van voeding
‘Het is belangrijk dat je op een gegeven moment begrijpt wat voor effect voeding op je lichaam heeft’ |
Zoals gezegd spelen verschillende factoren een rol als het gaat om de samenstelling van ons darmmicrobioom, waaronder voeding. ‘Het is een feit dat bepaalde voedingsstoffen invloed hebben op het darmmicrobioom en dus mede bepalen hoe actief een ziekte is. Met name de vezels in plantaardige voeding, waaronder noten, fruit, groente en granen, zorgen voor een toename van goede bacteriën. Die goede bacteriën produceren korte-ketenvetzuren – de belangrijkste zijn butyraat, acetaat en propionaat – die essentieel zijn voor een gezond immuunsysteem. Ze hebben effect op hoe het immuunsysteem functioneert en kunnen ontstekingen verminderen. Het is dus goed om bacteriën bij je te dragen die veel korte-ketenvetzuren kunnen maken. Overigens zijn deze vetzuren niet alleen een product van je darmbacteriën. Ze zitten ook in bepaalde voedingsmiddelen, maar dan in heel beperkte mate.
‘Ook tryptofaan is een voedingsstof waarvan we nu zien dat het een sterk effect heeft op het ontstekingsproces.’ Tryptofaan is een essentieel aminozuur. Dat betekent dat ons lichaam deze stof niet zelf kan aanmaken en moet binnenkrijgen via eiwitrijke voeding zoals melk, kaas, amandelen en linzen. De Jonge: ‘Veel mensen met ontstekingsziekten zoals psoriasis weten welke factoren hun ziekte verergeren. Daar hoort voeding ook bij. Het is belangrijk dat je op een gegeven moment begrijpt wat voor effect voeding op je lichaam heeft.’
De nabije toekomst
De Jonge en zijn onderzoeksteam richten zich voornamelijk op mensen met de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa, chronische darmziektes. Maar hij is van mening dat hun onderzoeken ook van toepassing kunnen zijn op andere immuungemedieerde ziekten, zoals psoriasis. ‘We willen de samenstelling van het darmmicrobioom van patiënten snel en nauwkeurig kunnen vaststellen om gepersonaliseerde behandelopties te kunnen bieden. Psoriasispatiënten moeten nu vaak nog een vaste medicijnroute doorlopen voor ze bij het station biologics zijn aangekomen. Door de microbiële samenstelling te bepalen, die dus per patiënt verschilt, hopen we sneller het juiste medicijn te kunnen voorschrijven. Oftewel: het medicijn dat het beste zal aanslaan, omdat het het beste past bij de patiënt en diens microbiële samenstelling. Dit verkeert nog in de onderzoeksfase en we weten dus nog niet of het gaat lukken. Daarnaast is het mogelijk om probiotica (producten die veel goede bacteriën bevatten, red.) voor te schrijven die optimaal zijn voor het darmmicrobioom van de betreffende patiënt.
