Comorbiditeiten

THEMA

Comorbiditeiten

Een comorbiditeit is een (chronische) aandoening die je naast je hoofddiagnose, in dit geval psoriasis, ontwikkelt. Dit artikel is een samenvatting van de rubriek ‘Comorbiditeiten’ uit 2022 en 2023. 

TEKST: NICOLE PAEHLIG

Steeds meer artsen beschouwen psoriasis niet langer als een huidaandoening maar als een systemische ziekte. Dat betekent dat behalve de huid ook andere organen in het lichaam (= systeem) aangetast kunnen raken. Verschillende comorbiditeiten houden direct verband met het ontstekingsproces bij psoriasis. Maar lang niet iedereen ontwikkelt ze en meestal ontstaan ze pas op latere leeftijd. Er zijn aanwijzingen dat een efficiënte behandeling van psoriasis het ontstaan en beloop van comorbiditeiten kan tegengaan. Daarnaast is een gezonde leefstijl van belang.

Artritis psoriatica

De meest voorkomende comorbiditeit bij psoriasis is artritis psoriatica. Ongeveer een derde van de mensen met psoriasis ontwikkelt na verloop van tijd deze gewrichtsklachten. Al zijn er ook mensen die alleen (of eerst) artritis psoriatica krijgen. Het risico neemt toe als iemand ook nagelafwijkingen (nagelpsoriasis) heeft en psoriasis op het behaarde hoofd en aan de genitaliën.

Artritis psoriatica ontwikkelt zich vermoedelijk geleidelijk over meerdere jaren en kan zich heel verschillend uiten. Het betreft een ontsteking van de gewrichten, gewrichtskapsels, peesaanhechtingen, slijmbeurzen en/of wervelkolom, die kan leiden tot pijn, stijfheid en zwellingen. Ook vermoeidheid treedt vaak op. Meestal ontstaat de ontsteking in de kleine gewrichten van handen en voeten. Maar ook grotere gewrichten, zoals een elleboog of knie, kunnen worden aangedaan. Eenmaal ernstig beschadigd kunnen de gewrichten zich niet meer herstellen. Daarom is het belangrijk om bij gewrichtsklachten snel naar de dermatoloog of huisarts te gaan. Hoe eerder de ontsteking ontdekt wordt, hoe meer eraan te doen is. Bij een vermoeden van gewrichtsontsteking verwijst de arts je door naar een reumatoloog. Naast een behandeling met medicijnen kun je zelf invloed uitoefenen op je artritis psoriatica door in elk geval voor een gezond gewicht te zorgen. Overgewicht belast de gewrichten onnodig. Stop ook met roken.

Diabetes type 2

Diabetes is een chronische stofwisselingsziekte waarbij het lichaam het vermogen verliest om insuline te produceren (diabetes type 1) of insuline te gebruiken waarvoor het bedoeld is (diabetes type 2). Het hormoon insuline wordt aangemaakt in de alvleesklier en draagt eraan bij dat glucose (suiker) vanuit het bloed in de lichaamscellen terechtkomt. Daar wordt het benut voor de energievoorziening.

Als het lichaam geen insuline produceert, of als de cellen niet in staat zijn om insuline te gebruiken voor de opname van glucose, blijft er een teveel aan glucose in het bloed aanwezig. Een hoge glucosespiegel kan veel organen beschadigen, waaronder hart, ogen, nieren en zenuwstelsel.

Mensen met psoriasis hebben een verhoogd risico op diabetes type 2, en wel een twee keer zo groot risico als gezonde personen. Het risico neemt toe met de ernst van de psoriasis. Het verhoogde risico op diabetes is deels te verklaren door de genen. Mensen met psoriasis en mensen met diabetes hebben genen gemeenschappelijk die bij beide aandoeningen een rol spelen. Een andere risicofactor voor diabetes zijn bepaalde ontstekingsstofjes die bij psoriasis een rol spelen. Volgens onder meer de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) zouden mensen met psoriasis minstens eens per drie jaar op diabetes gescreend moeten worden. 

Risicofactoren

Factoren als genetische aanleg zijn niet te veranderen. Maar andere risicofactoren voor diabetes, zoals overgewicht, lichamelijke inactiviteit, ongezond eten en roken, wel. Sommige van deze factoren spelen ook een rol bij mensen met psoriasis en verergeren deze ziekte. Daarom heeft het aanpakken van deze factoren extra nut: ze verminderen de psoriasis én verkleinen het risico op diabetes. Overgewicht vormt hierbij een belangrijke sleutel, omdat dit een even grote risicofactor is voor diabetes als voor psoriasis. Ook roken is een te beïnvloeden risicofactor voor beide aandoeningen. Aangetoond is dat stoppen met roken een positieve bijdrage levert aan de behandeling van verschillende vormen van psoriasis, zoals pustuleuze psoriasis (puistjes) aan handen en voeten. Rokers lopen 30-40% meer risico om diabetes te krijgen dan niet-rokers. De in sigaretten aanwezige chemicaliën veroorzaken ontstekingen en andere schadelijke lichaamsprocessen die bij het ontstaan van diabetes een rol spelen. Daar komt bij dat nicotine de werking van insuline negatief beïnvloedt, waardoor diabetes zich lastiger laat behandelen bij rokers. Rokers hebben ook meer risico op complicaties door diabetes.

Symptomen diabetes

Je merkt niet altijd of je diabetes type 2 hebt, maar aanwijzingen zijn vermoeidheid, een droge mond, wazig zien, infecties, veel dorst, veel plassen, blaasontstekingen of urineweginfecties. Ga bij een vermoeden van diabetes naar de huisarts. Die prikt een druppeltje bloed en meet de bloedglucosewaarde. 

Metabool syndroom
Mensen met psoriasis lopen 2-4 keer zoveel risico op het ontwikkelen van het metabool syndroom als gezonde mensen. Hoe ernstiger de psoriasis, hoe groter het risico. Maar wat is het metabool syndroom? Metabolisme betekent stofwisseling en een syndroom is een geheel van symptomen. Het metabool syndroom duidt op een combinatie van symptomen die voorkomen bij een gestoorde stofwisseling. Het gaat om de aanwezigheid van drie of meer van de volgende symptomen: hoge bloedsuikerspiegel, hoge bloeddruk, overgewicht met een toegenomen buikomvang, verlaagde HDL-cholesterolwaarde (HDL is het goede cholesterol) en te veel triglyceriden (bloedvetten). Onderling kunnen deze symptomen elkaar flink versterken. Bovendien kan bij sommige mensen met het metabool syndroom op den duur ook niet-alcoholische leververvetting optreden.

Risico’s
Hoewel je er op korte termijn vaak weinig van merkt, loop je met het metabool syndroom meer risico op het krijgen van hart- en vaatziekten en diabetes. De kans op hart- en vaatziekten binnen 5-10 jaar is tweemaal hoger dan bij mensen zonder het metabool syndroom. En de kans op diabetes ligt maar liefst vijf keer hoger. Om vast te stellen of iemand het metabool syndroom heeft, zal de arts een lichamelijk onderzoek doen. Dit bestaat vooral uit het meten van de bloeddruk, het gewicht en de buikomvang. Daarnaast vindt er bloedonderzoek plaats, om de bloedsuikerspiegel en cholesterolwaarden te bepalen. 

Leefstijl aanpassen
Het metabool syndroom wordt geassocieerd met een ongezonde leefstijl. Gezond leven kan dus helpen voorkomen dat je het krijgt. Krijg je er toch mee te maken, dan is het advies om je leefstijl aan te passen. Probeer een gezond gewicht na te streven en zorg ervoor dat je voldoende beweegt, liefst een halfuur per dag. Eet voldoende vezels en zorg dat je niet te veel vetten en suikers binnenkrijgt. Ook vruchtensappen bevatten veel verborgen suikers. Beperk verder je alcoholgebruik en stop met roken. Probeer ten slotte om stress te vermijden of verminderen. Een paar maanden na het doorvoeren van deze leefstijlmaatregelen controleert je arts of bloedwaarden, gewicht en bloeddruk zijn verbeterd. Zijn de resultaten onvoldoende, dan kan de arts medicijnen voorschrijven. + afbeelding Comorbiditeiten

Hart- en vaatziekten

Ook zonder het metabool syndroom lopen mensen met psoriasis extra risico op het krijgen van hart- en vaatziekten, door het onstekingsproces in het lichaam. Psoriasis kan leiden tot vroegtijdige veranderingen in de bloedvaten. Er kan bijvoorbeeld arteriosclerose (aderverkalking) optreden, waarbij een slagader in een bepaald orgaan vernauwd raakt door een ophoping van cholesterol, ontstekingscellen en kalk. Afhankelijk van de plaats van de vernauwing kunnen ernstige pijnklachten optreden. Er kan ook trombose ontstaan, waarbij een bloedvat verstopt raakt door een bloedprop. Arteriosclerose en trombose kunnen tot ernstige gezondheidsschade leiden, zoals een beroerte of hartaanval. 

Beroerte
Een beroerte (CVA) is de verzamelnaam voor een herseninfarct en hersenbloeding. De meest voorkomende kenmerken zijn:
- Scheve mond door (halfzijdige) verlamming in het gezicht.
- Warrig spreken en denken.
- Plotselinge zwakte of verlamming in een arm of been.
Niet iedereen heeft last van deze kenmerken. Bel bij twijfel 112 of de spoedlijn van de huisarts.

Een herseninfarct wordt soms voorafgegaan door een TIA, die soortgelijke maar tijdelijke klachten geeft. Vergeleken met een hersenbloeding komt een herseninfarct vier keer vaker voor. Door vernauwing of verstopping van een slagader krijgt een deel van de hersenen geen zuurstof en voeding meer. Als dit zuurstoftekort te lang aanhoudt, sterft er hersenweefsel af. Daarom is snel ingrijpen belangrijk.
Bij een hersenbloeding scheurt er een bloedvat. Hierdoor kan er bloed in en rondom de hersenen stromen dat een deel van het hersenweefsel wegdrukt, waardoor dit beschadigd raakt.Hartaanval
Bij een hartaanval (of hartinfarct) raakt een bloedvat van het hart plotseling afgesloten. Het meest voorkomende signaal is drukkende pijn op de borst die uitstraalt naar armen, schouderbladen, hals, kaak of maagstreek. Ook zweten en misselijkheid of braken komt voor. Bij vrouwen zijn de klachten (deels) anders dan bij mannen. Vrouwen kampen soms met vage klachten als pijn in de bovenbuik, kaak, nek of tussen de schouderbladen, ​kortademigheid, extreme moeheid, duizeligheid, onrustig gevoel en snelle ademhaling. Bel bij een (vermoeden van een) hartaanval direct 112. 

Voorkomen

Het risico op hart- en vaatziekten is te verkleinen door een gezonde leefstijl. Stop in ieder geval met roken. In combinatie met psoriasis is roken een nog veel grotere risicofactor voor hartaandoeningen dan tot voor kort werd aangenomen. Drink liefst ook geen alcohol. En eet gezond en gevarieerd. Veel verse groenten en fruit, onverzadigde vetten (zoals omega-3), plantaardige olie, en weinig zout en suiker. Zorg daarnaast voor een gezond gewicht, beweeg voldoende en vermijd te veel stress. Verder is het belangrijk dat je genoeg slaapt. En laat regelmatig je bloeddruk en cholesterol controleren.

Overgewicht

Als mensen overgewicht ontwikkelen, nemen de vetcellen in omvang toe en worden er ontstekingsstofjes aangemaakt die zich verspreiden over het hele lichaam. Dat betekent dat in het lichaam van mensen met overgewicht altijd sprake is van een ontstekingsbevorderende basissituatie. De kans dat iemand dan psoriasis ontwikkelt, wordt hierdoor twee keer zo groot. En als iemand al psoriasis heeft, versterkt overgewicht de ontstekingen in het lichaam. Die van de huid en gewrichten, maar ook die van de bloedvaten, wat het risico op arteriosclerose (aderverkalking) vergroot. Bovendien bevordert overgewicht de kans op andere comorbiditeiten, zoals een hoge bloeddruk, diabetes en vetstofwisselingsstoornissen, en daarmee de kans op een beroerte of hartaanval.

Voorkomen

Bij het ontstaan van overgewicht nemen de vetcellen zowel in omvang als in aantal toe. En hoewel het mogelijk is om de grootte van de vetcellen te laten krimpen door af te vallen, blijft het toegenomen aantal vetcellen bestaan. Bovendien veroorzaken kleine ‘dieetfouten’ algauw gewichtstoename. Alleen een maagverkleining leidt vaak tot blijvend gewichtsverlies. Goede reden om overgewicht te voorkomen!
Overigens blijkt uit onderzoek dat naast overgewicht ook de inname van veel verzadigde vetzuren psoriasis kan doen toenemen. Deze (ongezonde) vetten zitten vooral in dierlijke producten zoals vlees, kaas en roomboter. 

Chronische darmontstekingen

De meest voorkomende chronische darmontstekingen zijn de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa. Vooral de ziekte van Crohn komt relatief vaak voor bij mensen met psoriasis: zij hebben een bijna twee keer zo grote kans op deze ziekte als mensen zonder psoriasis. De belangrijkste klachten zijn diarree, buikpijn en koorts. Daarnaast komen vermoeidheid, bloedverlies bij de ontlasting, vermagering en bloedarmoede voor. Roken vergroot de kans op de ziekte van Crohn en heeft een negatief effect op het beloop ervan.

De klachten bij colitis ulcerosa zijn grotendeels vergelijkbaar. Maar bij colitis ulcerosa kunnen minder plekken ontstoken raken, de ontstekingen minder ernstig zijn en komen darmvernauwingen vrijwel nooit voor.

Volgens Deens onderzoek uit 2019 lopen mensen met psoriasis minder dan 1% risico om een chronische darmziekte te ontwikkelen. Colitis ulcerosa kwam vaker voor bij mannen, de ziekte van Crohn bij jonge vrouwen die ook artritis psoriatica hadden.

Depressies

Belangrijke symptomen van een depressie zijn neerslachtigheid, desinteresse, vreugdeloosheid, apathie en snelle vermoeidheid. Onderzoek uit Zweden toonde aan dat 16,9% van de onderzochte deelnemers met psoriasis aan een depressie lijdt. Dat is 1,65 keer meer dan ‘gezonde’ mensen.
Jarenlang werd vermoed dat mensen met psoriasis zo leden onder de (zichtbare) plekken op hun huid dat ze depressief werden. Maar het ligt veel genuanceerder. In 2021 analyseerden wetenschappers de gegevens uit een grote Engelse databank die genetische informatie bevat over auto-immuunziekten en depressies. Daaruit bleek dat mensen met psoriasis – sommige artsen en wetenschappers zien psoriasis als een auto-immuunziekte, andere niet – en mensen met een zeldzame spierziekte het hoogste risico lopen om ook een depressie te ontwikkelen. De gegevens wezen op een genetische afdruk voor de combinatie van beide aandoeningen. Een heel ander verband werd in 2016 al aangetoond: Amerikaanse soldaten die na een missie in Afghanistan een posttraumatische stressstoornis (PTSS) hadden ontwikkeld, kregen later significant vaker psoriasis dan soldaten zonder PTSS. En uit nieuwe wetenschappelijke data blijkt dat ontstekingsbevorderende eiwitten zowel bij psoriasis als bij depressies een rol spelen. 

Uveïtis

Bij psoriasis kunnen ook de oogleden ontstoken raken. Evenals het oog zelf. In dat geval spreekt men van uveïtis. Verder kunnen er andere oogproblemen optreden, waaronder droge ogen, bindvliesontsteking en staar. 65-70% van de mensen met psoriasis ontwikkelt oogklachten, gemiddeld vijf jaar nadat de eerste plekken op de huid zijn ontstaan.

Naar schatting krijgt circa 10% van de mensen met psoriasis ontstoken oogleden. De randen van de oogleden kunnen zich naar binnen draaien. Daarbij schuren de wimpers voortdurend langs het hoornvlies, wat tot roodheid, beschadiging en uiteindelijk een infectie kan leiden. Tussen de wimpers verzamelen zich schilfers, wat de ontsteking van de ooglidranden verergert. Bij een chronische ontsteking van de ooglidranden kunnen ook de wimpers uitvallen. En het bewegen van de ogen kan pijnlijk worden. De combinatie van een chronische ooglidrandontsteking, naar binnen gerichte wimpers (trichiasis) en droge ogen kan zelfs zweren op het hoornvlies veroorzaken en verhoogt het risico op vermindering van het gezichtsvermogen.

Ook chronische ontstekingen van het bindvlies komen voor, meestal samen met droge ogen. Roodheid, milde lichtschuwheid en een dikke gele afscheiding zijn kenmerkende symptomen. Daarnaast kunnen er complicaties optreden als uitdroging van het oogoppervlak, littekenvorming, zweren en een ontstoken sclera (buitenste laag van het oog). Om het risico op oogproblemen te voorkomen, is het belangrijk om mechanische belasting van de oogleden (bijvoorbeeld door hard wrijven), verbranding door de zon en beschadiging te voorkomen. 

Uveïtis

De kans op een ontsteking in het oog is 7%. Vaak treft dit mensen die ook artritis psoriatica of pustuleuze psoriasis hebben. Een ernstige vorm van uveïtis kan leiden tot vermindering van het gezichtsvermogen. Uveïtis kan sluimerend en zonder (merkbare) verschijnselen ontstaan, maar ook acuut en periodiek opvlammen. Bekende symptomen zijn roodheid, lichtgevoeligheid, pijn en wazig zien. Dikwijls zijn beide ogen ontstoken. Helaas kun je zelf niet veel doen tegen uveïtis. Wel beïnvloedt roken het ziektebeloop ongunstig.