Zalftherapie

Lokale (= plaatselijke) therapieën zijn smeersels voor op de huid en worden meestal voorgeschreven aan mensen met een lichte tot matige vorm van psoriasis. Lokale middelen bestaan uit een basisproduct (zalf, crème, lotion, pasta, gel, emulsie, schuim of shampoo), een of meer werkzame stoffen en toevoegingen zoals conserveringsmiddelen. Werkzame stoffen zijn teer, ditranol, corticosteroïden, vitamine D3-afgeleiden en calcineurineremmers. Vaak is het een kwestie van uitproberen welke lokale behandeling het meest geschikt voor u is. Dit gebeurt altijd onder begeleiding van een dermatoloog of huisarts. Hieronder vindt u informatie over de verschillende lokale behandelingen.

• Corticosteroïden ('hormoonpreparaten')

  De ontdekking van corticosteroïden aan het begin van de jaren vijftig is een belangrijke ontwikkeling geweest in de behandeling van psoriasis. Ze zijn gemakkelijk toepasbaar en bovendien kleur- en reukloos. Corticosteroïden worden het meest toegepast bij lokale behandelingen. De stoffen zijn afgeleid van het natuurlijke hormoon van de bijnierschors. Ze remmen de ontstekingsactiviteit in de huid en de versnelde celdeling.

  Corticosteroïden zijn onderverdeeld in de klassen 1 tot en met 4. In klasse 1 is de sterkte van de werkzame stof het laagst, in klasse 4 het hoogst. De klassen 1 en 2 worden vooral gebruikt op de dunne en gevoelige huid, de klassen 3 en 4 op de dikkere huid. Daarnaast houdt de arts bij de keuze van het preparaat rekening met de leeftijd van de patiënt en de plaats van de plekken.

  Er zijn corticosteroïdzalven, -crèmes, -emulsies en -lotions. Tevens is er voor psoriasis op het behaarde hoofd een corticosteroïdbevattende shampoo en een schuim beschikbaar. De shampoo wordt na 15 minuten intrekken op droog haar uitgewassen. Het schuim wordt tweemaal daags aangebracht en moet ook een tijdje intrekken voordat het wordt uitgewassen.

  Zalven zijn vet en daardoor wellicht minder aangenaam in het gebruik, maar zeer effectief. Crèmes werken meestal minder goed maar trekken sneller in en zijn daardoor prettiger in het gebruik. Lotions zijn vloeibaar en geschikt voor de behaarde hoofdhuid.

  Nadelen van corticosteroïden zijn: na langdurig (dagelijks) gebruik kan het effect van deze middelen afnemen en kan de huid dunner worden. Ook kan de huid dan gevoeliger worden en kleine rode vaatverwijdingen (couperose) gaan vertonen. Verder kunnen haren harder gaan groeien. Een sterk corticosteroïd, in combinatie met veelvuldig smeren, geeft meer kans op bijwerkingen dan bijvoorbeeld een klasse 1-corticosteroïd. Een dunne huid kan zich meestal nog wel herstellen, maar na maanden tot jaren dagelijks gebruik kan de schade onherstelbaar zijn. Lokale (plaatselijke) bijwerkingen, zoals het dunner worden van de huid, zijn te voorkomen door (in de onderhoudsfase) niet dagelijks te smeren. Doordat de corticosteroïden bij gebruik op een groot lichaamsoppervlak tevens in het bloed terechtkomen, kunnen ook elders in het lichaam bijwerkingen optreden, zoals zwelling van het gezicht, botbreuken en staar. Bij volwassenen treden deze bijwerkingen bijna nooit op. Bij kleine kinderen wordt erop gelet of er niet te veel corticosteroïden in het lichaam terechtkomen, omdat ze de groei kunnen remmen. 

  Omdat corticosteroïden ook bij het ongeboren kind terecht kunnen komen, moeten zwangere vrouwen zich beperken tot het gebruik van klasse 1- of 2-middelen en alleen kortdurend smeren, op kleine oppervlakken.

  Corticosteroïden van klasse 1 en 2 mogen in principe maximaal drie opeenvolgende dagen van de week op de oogleden worden aangebracht.

• Vitamine D3-afgeleiden

  Calcipotriol en calcitriol zijn afgeleiden van vitamine D3. Vitamine D3-afgeleiden remmen de verhoogde celdeling in de huid en de aanmaak van ontstekingscellen in de psoriasisplekken. Ook zorgen ze ervoor dat nieuwe huidcellen volledig uitgroeien. Deze middelen kunnen gebruikt worden bij alle vormen van psoriasis, maar zijn vooral succesvol bij psoriasis vulgaris en psoriasis op het behaarde hoofd.

  Calcipotriol is verkrijgbaar als zalf en lotion. Daarnaast is het samen met het corticosteroïd betamethason beschikbaar in een combinatiepreparaat, als zalf, gel en schuim (voor op het behaarde hoofd). Het combinatiepreparaat hoeft maar eenmaal daags te worden aangebracht op de psoriasisplekken. Calcitriol is alleen beschikbaar als zalf en kan het beste tweemaal daags worden aangebracht. Calcitriol mag ook in het gezicht worden gesmeerd, calcipotriol niet. Zowel calcitriol als calcipotriol is goed te combineren met andere behandelingen, zoals een hormoonpreparaat of lichttherapie.

• Ditranol

  Al sinds het begin van de vorige eeuw is ditranol een effectief middel bij psoriasis. Ditranol is een synthetische (nagemaakte) stof. Het remt de snelle celdeling en heeft effect op de uitrijping van de hoorncellen en de ontstekingsactiviteit in de huid. Bovendien zorgt het voor het loslaten van de schilfers van de hoornlaag.

  Ditranol is verkrijgbaar in een crème, zalf, gel en pasta met verschillende concentraties (van 0,05% tot 3%). Over het algemeen wordt begonnen met een lage concentratie ditranol en wordt deze naar behoefte langzaam verhoogd, dit om irritatie te vermijden. Ditranol is te gebruiken bij alle vormen van psoriasis, maar niet bij acute psoriasis.

  Nadelen: irritatie van de huid, tijdelijke paarsbruine verkleuringen van de huid (ook haren en nagels) en onuitwasbare (permanente) vlekken in kleding, beddengoed en meubilair.

• Teer

  Van teer wordt aangenomen dat het de ontsteking in de huid en de versnelde celdeling remt. Ook kan het jeuk snel doen afnemen. Teer wordt verwerkt in pasta’s, zalven, crèmes, lotions en shampoos. Bij een behandeling met teer brengt u het middel een of meerdere malen per dag aan op de psoriasisplekken. Dit geldt uiteraard niet voor de teershampoo: daarmee kunt u gewoon uw haar wassen, volgens voorschrift van de arts.

  Bekende bijwerkingen van teer zijn huidirritatie (roodheid, puskopjes en een branderig gevoel) en het gevoeliger worden van de huid voor licht (pas op voor verbranding door de zon, ook achter glas). Verder maakt teer vlekken op de huid, de kleding en het beddengoed. Uit onderzoek is gebleken dat teer bij dermatologische toepassing geen verhoogd risico op kanker geeft.

• Calcineurineremmers

  De calcineurineremmers tacrolimus en pimecrolimus zijn niet in Nederland geregistreerd voor de behandeling van psoriasis. Toch schrijven dermatologen ze voor, vooral bij psoriasis in het gezicht, in de lichaamsplooien en rond de geslachtsdelen. Deze middelen remmen de verhoogde activiteit van het immuunsysteem en onderdrukken daardoor ontstekingsreacties in de huid. Tacrolimus is er als zalf, pimecrolimus als crème. De preparaten werken het beste als ze een- tot tweemaal daags worden gesmeerd. Ze worden ook voorgeschreven als onderhoudsbehandeling of ter afwisseling met een ander lokaal middel. 

  Aan het begin van de behandeling kan jeuk of een branderig gevoel optreden, maar dat verdwijnt meestal snel. Ook is er een licht verhoogde kans op bacteriële en virusinfecties. 

• Salicylzuur

  Vaak is er bij psoriasis sprake van een dikke laag schilfers die aan de psoriasisplekken vastplakken. Het aanbrengen van een medicinaal smeersel heeft dan geen zin, omdat het werkzame bestanddeel niet tot de huidcellen kan doordringen, waar het zijn werk moet doen. Daarom is het verstandig om de schilfers eerst los te weken met een middel dat salicylzuur bevat. Salicylzuur maakt de huidschilfers zacht, waarna ze beter te verwijderen zijn.