Biologicals en Biosimilars
Sinds 2005 zijn er nieuwe systemische geneesmiddelen beschikbaar voor de behandeling van psoriasis (vulgaris) en artritis psoriatica. Deze middelen worden aangeduid met de term “biologicals”. Biologicals zijn gemodificeerde eiwitten die speciaal zijn ontwikkeld om bepaalde immunologische processen in het lichaam te beïnvloeden die een ziekte (mede) veroorzaken. Zo zijn er biologicals die een of meerdere ontstekingsbevorderende moleculen bij psoriasis afremmen.
Biologicals vormen een groep van gemodificeerde eiwitten die speciaal zijn ontwikkeld om de immunologische processen in het lichaam die psoriasis veroorzaken te beïnvloeden. Biologicals kunnen psoriasis niet genezen, maar kunnen wel de symptomen van psoriasis onderdrukken.
De naam biologicals is afgeleid van de manier waarop deze nieuwe geneesmiddelen worden geproduceerd. De term biological is opgebouwd uit de woorden “bio” en “logical”. De term “bio” heeft betrekking op het productieproces, want de biologicals worden namelijk geproduceerd in (biologische) zoogdiercellen door middel van recombinante technieken. De term “logical” komt voort uit het feit dat deze middelen speciaal zijn ontwikkeld en via een logisch werkingsmechanisme te functioneren.
Op het moment dat een patent voor een biological verloopt, mogen andere fabrikanten het middel namaken en heet het een biosimilar. In feite gaat het om dezelfde middelen, met dezelfde werkzame stoffen. Toch zijn biologicals en biosimilars niet volledig identiek. Daarom moet ook iedere biosimilar apart worden beoordeeld op effectiviteit en veiligheid.
Lees hier het interview met Dermatoloog Martijn van Doorn over Biosimilars
Een diverse groep nieuwe middelen
De biologicals en biosimilars die in Nederland zijn geregistreerd voor de behandeling van psoriasis vulgaris en/of artritis psoriatica zijn onder te verdelen in de volgende groepen:
-
TNF-alfaremmers: adalimumab, certolizumab pegol, etanercept, golimumab en infliximab. Adalimumab, etanercept, certolizumab pegol en infliximab zijn behalve voor de behandeling van psoriasis vulgaris ook geregistreerd voor de behandeling van artritis psoriatica. Golimumab wordt alleen bij artritis psoriatica voorgeschreven.
-
Interleukine-12 & -23-remmer: ustekinumab. Wordt voorgeschreven bij psoriasis vulgaris en artritis psoriatica.
-
Interleukine-17-remmers: brodalumab, ixekizumab, bimekizumab en secukinumab. Brodalumab wordt voorgeschreven bij psoriasis vulgaris. Secukinumab en ixekizumab worden beiden ingezet bij zowel psoriasis vulgaris als actieve artritis psoriatica.
-
Interleukine-23-remmers: guselkumab en risankizumab. Beiden worden voorgeschreven voor de behandeling van psoriasis vulgaris en actieve artritis psoriatica.
-
T-lymfocytenremmer: abatacept. Deze biological wordt voorgeschreven bij actieve artritis psoriatica.
- Recent (2024) zijn de medicaties uitgebreid met de zogenaamde JAK-kinase remmers, deze remmen de signaalmoleculen die horen bij ontstekingsreactie die bij psoriasis in de huid plaatsvindt. Het zijn een soort orale biologics.
TNF-alfa remmers
Het eiwit TNF-alfa (tumor-necrose-factor-alfa) speelt een belangrijke rol bij het op gang brengen en onderhouden van ontstekingen. Het remmen van TNF-alfa heeft dan ook een gunstige invloed op de ontstekingsreactie in de huid.
Hieronder ziet u de hele reeks aan biologics en biosimilars, klik op de naam voor meer uitleg.
-
Adalimumab (Humira®)
Zowel bij psoriasis vulgaris als bij artritis psoriatica wordt adalimumab eens per twee weken toegediend door middel van een onderhuidse injectie. Dit kan de patiënt zelf thuis doen. De aanbevolen dosering is 40 mg. Maar bij psoriasis vulgaris wordt de eerste keer 80 mg toegediend, na een week gevolgd door eens per twee weken 40 mg.
-
Bimekizumab (Bimzelx®)
Bimzelx® bevat de werkzame stof bimekizumab. Bimekizumab is een monoklonaal antilichaam. Monoklonale antilichamen zijn zo gemaakt dat ze specifiek bepaalde eiwitten in het lichaam herkennen en hieraan binden. Bimzelx® behoort tot een groep geneesmiddelen die interleukineremmers (IL-remmers) worden genoemd. Dit geneesmiddel werkt doordat het met hoge affiniteit bindt aan IL-17A-, IL-17F- en IL-17AF-cytokinen en de interactie ervan met de receptor blokkeert. Verhoogde concentraties IL-17A en IL-17F zijn in verband gebracht met meerdere ontstekingsziekten, waaronder plaque-psoriasis.
De aanbevolen dosis voor volwassen patiënten met plaque-psoriasis bedraagt 320 mg in week 0, 4, 8, 12, 16 en daarna elke 8 weken (toegediend als 2 injecties van elk 160 mg).
Bimzelx® wordt toegediend via een injectie onder de huid en is beschikbaar in twee toedieningssystemen; de voorgevulde pen (auto-injector) en de voorgevulde spuit.
Het is in de EU vrijgegeven voor toepassing bij psoriasis en artritis psoriatica.
-
Brodalumab (Kyntheum®)
Kyntheum® bevat de werkzame stof brodalumab. Brodalumab is een monoklonaal antilichaam, een speciaal soort eiwit dat zich specifiek bindt aan bepaalde eiwitten in het lichaam. Brodalumab behoort tot een groep geneesmiddelen die interleukineremmers worden genoemd. Dit geneesmiddel werkt doordat het de activiteit van een eiwit genaamd IL-17 neutraliseert. Dit eiwit komt in grotere hoeveelheden voor bij aandoeningen als psoriasis. IL-17 wordt geproduceerd door meerdere celtypen en Kyntheum® blokkeert de relevante IL-17 cytokines die betrokken zijn bij psoriasis, ongeacht welke cellen ze hebben geproduceerd.
Kyntheum® wordt gebruikt bij volwassenen met matige tot ernstige plaque psoriasis die voorkomt op grote delen van het lichaam. U kunt baat hebben bij het gebruik van Kyntheum® bij psoriasis doordat het de huid verbetert en uw klachten als jeuk, roodheid, schubvorming, steken, kloofvorming, afschilfering en pijn van de huid vermindert.
Kyntheum® wordt toegediend via een injectie onderhuids met een voorgevulde spuit. De aanbevolen dosis voor volwassen patiënten met plaquepsoriasis bedraagt 1 spuit van 210 mg per keer in week 0, 1, 2 en daarna elke 2 weken.
-
Certolizumab pegol (Cimzia®)
Bij certolizumab pegol moet er ook eens per twee weken worden geïnjecteerd. De eerste drie keer 400 mg (verdeeld over twee injecties) en daarna 200 mg per keer. Het injecteren kan de patiënt zelf thuis doen.
-
Etanercept (Enbrel® en biosimilars Benepali en Erelzi)
Van etanercept dient tweemaal per week 25 mg of eenmaal per week 50 mg te worden geïnjecteerd. Als een snellere respons nodig is, kan in geval van psoriasis vulgaris de eerste twaalf weken twee keer per week 50 mg worden toegediend. Het injecteren van etanercept kan de patiënt zelf thuis doen.
-
Golimumab (Simponi®)
Van golimumab moet eens per maand 50 mg onder de huid worden ingespoten, altijd op dezelfde dag van de maand.
-
Guselkumab (Tremfya®)
Werkt door het effect van interleukine-23 (IL-23) te blokkeren. Dit is een cytokine (eiwit) die bij psoriasis in verhoogde mate voorkomt en mede de ontsteking veroorzaakt.
Guselkumab moet onder de huid worden ingespoten. Nadat u dit geleerd hebt, kunt u dit zelf thuis doen. Tussen de eerste en de tweede injectie zit vier weken, daarna moet er elke acht weken worden geïnjecteerd. Dosering: 100 mg.
Update 3-2-2021
Guselkumab heeft eind vorig jaar ook een positieve aanbeveling gekregen van de EMA voor het gebruik bij patiënten met artritis psoriatica.
Tremfya was al geïndiceerd voor de behandeling van matige tot ernstige plaque psoriasis bij volwassenen. Nu is het dus ook geïndiceerd (alleen of in combinatie met MTX) voor de behandeling van actieve artritis psoriatica bij volwassen patiënten die onvoldoende reageren op of intolerant zijn geweest voor een eerdere behandeling met een disease-modifying antirheumatic drug (DMARDs, mtx, leflunomide, azathioprine, cloroquine). Details over de medicatie zijn te vinden in de SMPC van Guselkumab.Guselkumab bindt zich aan het eiwit IL-23, leidend tot een selectieve blokkade van dit eiwit, dit heeft effect op de huid. Bij psoriasis is de concentratie van het IL-23 in de huid verhoogd. Een ander effect ervan is dat deze blokkade leidt tot het normaliseren van cytokinen IL-17A, Il-17F en Il-22, die belangrijk zijn voor inflammatoire ziekten (in casu: artritis psoriatica).
-
Infliximab (Remicade® en biosimilars Flixabi, Inflectra en Remsima)
Het werkzame bestanddeel van Remicade®, is een humaan-muis monoklonaal antilichaam en werkt door het binden aan TNF-alfa. Hierdoor wordt de activiteit van TNF-alfa geremd en nemen de psoriasis symptomen af. Infliximab is o.a. geregistreerd voor de behandeling van matige tot ernstige plaque-psoriasis en artritis psoriatica.
Infliximab wordt per infuus toegediend in het ziekenhuis. In week 0, week 2 en week 6, en daarna éénmaal per acht weken.
-
Ixekizumab (Taltz®)
De werkzame stof in Taltz® is ixekizumab. Ixekizumab is een zogenaamd monoklonaal antilichaam. Dit wordt ook wel een biological genoemd; een biologisch geneesmiddel dat in levende cellen wordt gemaakt. Het antilichaam is zo gemaakt dat het specifiek bindt aan één eiwit in het lichaam: IL-17A. Dit eiwit heeft een belangrijke rol in de ontsteking van de huid (en eventueel ook gewrichten) bij psoriasis. Door de binding aan IL-17A wordt de activiteit van dit eiwit in het afweersysteem geneutraliseerd. De ontstekingen in de huid en ook elders nemen hierdoor af. De psoriasis plaques worden kleiner of kunnen zelfs helemaal verdwijnen, ook op plaatsen als hoofdhuid, genitaliën, nagels en handpalmen. Ook kunnen klachten als jeuk en pijn afnemen.
Taltz® is beschikbaar voor toediening in twee toedieningssystemen; de voorgevulde pen (auto-injector) en de voorgevulde spuit. In ieder toedieningssysteem zit één dosis Taltz® (80mg) voor eenmalig gebruik. In overleg met je zorgverlener kun je bepalen welk van de twee toedieningssystemen het best bij je past.Taltz® is geregistreerd voor psoriasis (volwassenen en kinderen), artritis psoriatica en axiale spondyloartritis.
Hoe vaak en in welke dosering ixekizumab geïnjecteerd moet worden, is afhankelijk van de indicatie (psoriasis vulgaris of artritis psoriatica), de leeftijd (kind of volwassene) en het gewicht van de patiënt. In detail: Kinderen moeten tenminste 25 kg wegen en hebben tot 50 kg een andere dosering dan volwassenen. Alle volwassenen (en kinderen > 50 kg) worden met dezelfde dosering behandeld, ongeacht hun gewicht.
Zie voor meer informatie het Farmacotherapeutisch Kompas op internet.
-
Risankizumab (Skyrizi®)
Ook risankizumab wordt onderhuids geïnjecteerd. Nadat u dit geleerd hebt, kunt u dit zelf thuis doen. Tussen de eerste en de tweede injectie zit vier weken, daarna moet er elke twaalf weken worden geïnjecteerd. Dosering: 150 mg.
Deze biological werkt door het effect van interleukine-23 (IL-23) te blokkeren. Dit is een cytokine (eiwit) die bij psoriasis in verhoogde mate voorkomt en mede de ontsteking veroorzaakt. De interleukine-23-remmers verminderen de ontsteking en kunnen nieuwe ontstekingen voorkomen.
Risankizumab is ook geregistreerd voor artritis psoriatica en wordt sinds 1 januari 2022 vergoed.
-
Secukinumab (Cosentyx®)
Cosentyx® bevat de werkzame stof secukinumab. Secukinumab is een monoklonaal antilichaam. Monoklonale antilichamen zijn eiwitten die specifiek bepaalde eiwitten in het lichaam herkennen en hieraan binden.Cosentyx behoort tot een groep geneesmiddelen die interleukineremmers (IL-remmers) worden genoemd. Dit geneesmiddel werkt doordat het de activiteit van een eiwit genaamd IL-17A neutraliseert; dit eiwit komt in grotere hoeveelheden voor bij aandoeningen als psoriasis.
Secukinumab wordt toegediend via een injectie onder de huid, de eerste vijf keer eens per week en daarna eens per maand. Hoe vaak en in welke dosering er geïnjecteerd moet worden, is afhankelijk van de indicatie (psoriasis vulgaris of artritis psoriatica), de leeftijd (kind of volwassene) en het lichaamsgewicht. Zie voor meer informatie het Farmacotherapeutisch Kompas op internet.
-
Tildrakizumab (Ilumetri®)
Almirall heeft Ilumetri op de markt gebracht. Een biological in drie verschillende vormen.
- een pen van 100 mg
- een spuit van 100 mg
- een spuit van 200 mg, deze laatste is specifiek beschikbaar voor mensen met een hoger gewicht, zodat zij ook baat hebben bij voldoende van de biological in hun lichaam.
Dit geneesmiddel werkt door de activiteit van een eiwit, genaamd IL-23, te blokkeren. Dit eiwit is aanwezig in het lichaam en is betrokken bij normale ontstekings- en immuunreacties. Bij aandoeningen zoals psoriasis is het in hogere concentraties aanwezig.
Ilumetri wordt gebruikt voor de behandeling van een huidaandoening die plaque psoriasis wordt genoemd, bij volwassenen met een matige tot ernstige vorm van deze ziekte.
Als u op de tekst achter het lijstje hierbover klikt, dan is meer informatie beschikbaar over dit middel. Bij het middel wordt een gebruikshandleiding toegevoegd wanneer u het voorgeschreven krijgt.
-
Ustekinumab (Stelara®)
Stelara is een geneesmiddel voor de behandeling van matige tot ernstige plaque psoriasis bij volwassenen. De werkzame stof is ustekinumab. Stelara is een humaan monoklonaal antilichaam en werkt door het effect van interleukine-12 en interleukine-23 te blokkeren. Dit zijn de cytokines die bij psoriasis in verhoogde mate voorkomen en die mede de ontsteking veroorzaken. Zo kan Stelara een bestaande ontsteking verminderen en een nieuwe ontsteking voorkomen.
Stelara is geregistreerd voor de behandeling van matige tot ernstige plaque psoriasis bij volwassenen (patiënten ouder dan 18 jaar) met onvoldoende respons op, of een contra-indicatie of intolerantie voor andere systemische therapieën waaronder ciclosporine, methotrexaat en PUVA.Ustekinumab wordt toegediend via een subcutane injectie. In week 0, week 4 en daarna elke twaalf weken. De dosering is afhankelijk van het gewicht van de patiënt. Het injecteren kan de patiënt zelf thuis doen.
Wie komt er in aanmerking voor een biological/biosimilar?
Mede vanwege de hoge kosten komen alleen mensen met matige tot ernstige psoriasis of artritis psoriatica in aanmerking voor een behandeling met een biological of biosimilar. Bovendien moeten zij eerder zonder succes behandeld zijn met methotrexaat, ciclosporine of UVB-/PUVA-lichttherapie, of deze behandelingen niet kunnen verdragen.
Er is sprake van matige tot ernstige psoriasis bij een PASI (Psoriasis Area and Severity Index) score ≥ 10 of een PASI-score ≥ 8 en een SKINDEX-29-score > 35.
Bijwerkingen
Zoals alle geneesmiddelen kunnen ook biologicals en biosimilars bijwerkingen geven. De meeste bijwerkingen zijn mild tot matig, maar er kunnen ook ernstige bijwerkingen optreden, die behandeling vereisen. De bijwerkingen verschillen per groep biologicals, al zijn er ook bijwerkingen die bij alle biologicals kunnen voorkomen. Bijwerkingen die zeer vaak optreden (> 1/10 patiënten) zijn: griepachtige verschijnselen, infecties (veelal van de bovenste luchtwegen) en reacties op de injectieplaats. De bijwerkingen op de lange termijn zijn nog niet bekend. Zo is vooralsnog onduidelijk of biologicals op den duur het risico op kanker vergroten.
Keuzekaarten
Samen met de NVDV (Nederlandse Vereniging voor Dermatologie en Venearologie) zijn enkele keuzekaarten ontwikkeld waarop de biologicals en biosimilars (evenals het systemische middel apremilast) zijn opgenomen die beschikbaar zijn. Zie: Keuzehulpen.